Foto: Kjetil Alsvik

 

Me var ikkje fattige kring 1970. Velstanden i samfunnet var så høg at mange evnerike unge menneske styrte unna dei jobbane som gav høgast inntekt, og tok utdanning i noko som dei likte og interesserte seg for. Husprisane var lågare, og me hadde kjøleskåp og vaskemaskin og kunne dusja så ofte me ville. Bilane gjekk like fort som no, og flyreisene var mykje raskare fordi me slapp all kontrollen før me gjekk ombord.

            Me var heller ikkje uvitande om forureining og ressurskrise. Sjølv om det berre fanst halvparten så mange menneske i verda som no, hadde me lenge vore klar over at jordkloten var i ferd med å gå under i skit.

            Me skulle akkurat til å gjera noko med det. Så fann dei olje i Nordsjøen.

 

HUS OG GARASJE /

            Så viktig som olja har vore i ettertid, er det nesten ikkje til å fatta kor lite me sakna henne i førevegen. Det fanst nok dei som klaga over at dei ikkje var rike nok, og det var skarp samfunnsdebatt mellom dei som sympatiserte med naturen og dei som syntest det var viktigare å køyra bil. Men same kva ideell tilstand samfunnsdebattantane såg føre seg, hadde det nesten aldri noko med plutseleg oppdaging av ein hemmeleg skatt å gjera.

            Med utsikt til enorme oljeinntekter blei det norske folket med eitt avhengig av ein ressurs som det hittil hadde greidd seg fint utan. Det blei iltert og oppfarande når nokon sa at olja låg best der ho låg. Dei som syntest forbruket allereie var for høgt, var ikkje lenger berre meiningsmotstandarar. Dei hadde blitt ein trussel mot den allmenne velferda, ein risikofaktor.

            Det tok si tid før eg tok det heilt på alvor. Mannen min og eg var altfor opptekne av å innretta oss i eit gamalt lite hus og finna ut av kva me trong og ikkje trong. Me sikta mot ein livsstil som var gjennomførbar for alle menneske på jorda, ein som ikkje innebar kolonisering av klotar som enno ikkje var blitt oppdaga. Likevel var det ikkje snakk om noka form for askese eller sjølvplaging. Me åt oss mette kvar dag og hadde endåtil bil, sidan me budde langt ute på landet, utan offentlege kommunikasjonsmiddel.

            Det fall meg ikkje inn at andre menneske kunne bli støytte av måten me levde på, før me gjekk i gang og bygde garasje, og ei talskvinne for oljeindustrien irettesette meg for at han var altfor liten. For eg måtte jo forstå at me trong plass til to bilar. Eg svarte at me hadde jo kvar sin sykkel. Talskvinna for oljeindustrien rista fortørna på hovudet: Har du kanskje tenkt å sykla når du er førti?

 

MASKINDASS /

Me flytta inn i dette huset i 1974, då mannen min nettopp var tilsett i den første lektorjobben sin, og eg framleis studerte. På den tida var her berre utedo, og sidan syttitalet var tida for alternative løysingar, kjøpte me oss eit elektrisk biodo. Det var kvitt og delikat og såg ut som ei lita trone, med ein fint avrunda sokkel med skuff i. I brukarrettleiinga stod det at urin og ekskrement ville tørka inn i ein fart, slik at det berre var å dra ut skuffen og gå ut og tømma det pulveriserte avfallet i eit blomsterbed i hagen.

            Me installerte det på det minste soveromet, saman med vask og dusjkabinett. Lufta var friskare enn på dei fleste bad med vassklosett, for biodoet hadde ei indre vifte og eit lufterøyr opp gjennom taket. Men elles var det total fiasko, og etter nokre månader køyrde me det på fyllinga og gjekk tilbake til det gamle utedoet.

            Sidan bygde me på huset og fekk oss maskindass, som han sa, farfar i grannegarden, og septiktank. Men me ville gjerne ha noko meir økologisk berekraftig og gjorde fleire utspel mot moderne reinseanlegg, som me trudde at det var i alles interesse at me hadde. Då viste det seg at styresmaktene hadde sett naturvernet på vent på ubestemt tid. Kvar gong me gjekk i gang og prøvde å ordna kloakktilhøva våre, blei det stansa av kommunale retningslinjer – heilt til det for to-tre år sidan kom påbod om at alle måtte kopla seg til det offentlege avløpsnettet. Det hadde vore greitt nok dersom det hadde funnest eit slikt avløpsnett i nærleiken av der me bur, men det fanst ikkje då og finst heller ikkje no.

 

«HO HADDE INGENTING SOM EG VILLE HA» /

Sidan syttitalet har det skjedd store teknologiske framsteg, særleg innan elektronikk. Men verken mobiltelefonar eller datamaskinar har gjort noko nemneverdig med dei samfunnsproblema som opptok oss for førti år sidan. Rett nok trong me sårt å få telenettet oppgradert, slik at me slapp å gå til naboen når me skulle ringa. Og det er aldeles storveges at Google har gjort den fabelaktige hakkespettboka til Ole, Dole og Doffen til allemannseige. Sett under eitt krev dei nye hjelpemidla likevel så mykje ettersyn og oppfølgjing at dei bruker opp den tida dei sparer inn. Dei er meir ein distraksjon enn ei løysing, som ein narresmokk som blir dytta i munnen på eit spebarn som skrik etter tørr bleie.

            Dersom ein aldri har brydd seg om å halda konsumet nede, eller har bukka under for presset og blitt ein like trufast konsument som alle andre, er det sjølvsagt ein fordel at det har blitt så mykje større tilgang på allslags saker og ting. Trass i det fantasifulle tilbodet på alternative sanitæranlegg var vareutvalet på syttitalet både så knapt og så moteprega at det ofte var lettare å gå tomhendt heim frå butikken enn me eigentleg sette pris på. Til dømes var det uråd å oppdriva brukbare lampeskjermar. Me måtte velja mellom lettantennelege rislamper og metallskjermar med små hol i, som rivjern eller dørslag, der knapt ein tidel av lyset slapp gjennom. Butikkpersonalet sa at det skulle vera sånn no, og blei fornærma når me ikkje syntest det var godt nok.

            Langt om lenge fann me ei svært dyr og svært tung hengjelampe av kvitt glas. Ho hang over sofabordet, og kvar gong eg flytta det for å støvsuga, slo eg hovudet i lampa så det song.

            Leonard Cohen seier i sin visdom at «there is a crack in everything, that’s where the light gets in.» Men sjølv om det framleis er minst like mange sprekkar i tilværet som då han dikta den songen, er det ikkje mykje lys som slepper inn. Forbruket har blitt ein global religion, og dei som vil selja meg hus og bilar, er ikkje til å skilja frå dei som vil at eg skal dela deira eige begjær etter hus og bilar. Det karakteristiske ved livsappetitten i nyare tid er at den individuelle hungeren har svulma opp til ein hunger etter å definera hungeren for alle andre òg: Ver ærleg, innrøm at du er meg!

            Når eg opplevde garasjeutspelet til talskvinna for oljeindustrien som eit overtramp, var det ikkje så mykje fordi ho fråkjende meg retten til å sykla etter fylte førti, som fordi ho rekna min livsstil som ei mangelfull utgåve av sin eigen. Ikkje annleis, berre ufullstendig, dårlegare utført. Ho prøvde å tetta att sprekkane ved å leggja inn noko av seg sjølv. Men ho hadde ingenting som eg ville ha, ikkje eingong eit språk som eg kunne forklart det til henne med.

 

OPPDAGINGSFERD /

Våren 2016 var det biologiske reinseanlegget omsider på plass. Eg feira det med å kjøpa ny sykkel, den tredje etter at me bygde garasje til berre ein bil. Han har tjuesju gir og går like radig i oppoverbakke som den eg lånte av airbnb-vertinna mi på Mallorca i fjor.

            Det er mykje av det eg har gjort her i livet, som eg gjerne skulle gjort annleis. Men ein ting er eg stolt av, og det at eg alltid har drive med ei eller anna form for trening. Og no er det lettare enn nokon gong, for etter at det blei allment akseptert at fysisk fostring er den einaste måten å halda ut med seg sjølv på, særleg etter førti, slit eg meg ikkje lenger fram langs den smale stien. Tvert om har eg fått sjølvaste mainstreamen flytta over til meg. Mange stader, som langs strendene på Mallorca, er det så mange som syklar at bilane kjem nesten ikkje fram.

            Eg sykla på oppdagingsferd utanfor ein liten kystby, og i ein sving oppi ein bakke sette eg meg ned på ein fortausrestaurant og åt skaldyrpizza og drakk øl. Framfor meg hadde eg Middelhavet og ein himmel som var skimrande sølvblå i ettermiddagsdisen. Ved nabobordet sat eit vakkert ungt par som reiste seg etter ei stund og rusla bort til ein open sportsbil som stod parkert på den andre sida av vegen. Sidan eg allereie sat vend i den retninga, blei eg ved å sjå på dei heilt til dei hadde kome seg av garde.

            Kan henda var det fordi eg var så inderleg tilfreds der eg sat, med sykkelen låst til gjerdet like ved, at eg syntest dei verka litt slitne, litt sørgmodige. Dei såg ut som om dei fine kleda og den dyre brunfargen ikkje hadde gjeve dei det dei hadde venta. Kan henda gjekk eg i same fella som talskvinna for oljeindustrien, og dytta på dei mine eigne behov. Men i det dei opna bildørene på kvar si side og sette seg inn, snudde dei seg og såg seg tilbake. Same kor unge og vakre dei var, same kva sportsbilen hadde kosta, misunte dei ho som hadde så fin sykkel.

 

/

Med støtte fra Norsk Faglitterær Forfatterforening bringer Klimaaksjonen denne høsten en serie med essays der vi ber forfatterne undersøke fenomenet olje; som begrep, politikk, økonomisk dop, tro, næring, symbol, kjemi og kulturfaktor. Hva gjør oljen med sivilsamfunnets forståelseshorisonter, med vår språkbruk og sosiale kultur? Vi håper på overraskende svar og skjerpende tankegods. / Solveig Aareskjold er fødd i 1949 og bur i Rogaland, i ein sprekk i universet omgjeven av eit steingjerde som har grodd ned i eføy. Ho har arbeidde som lektor i vidaregåande skule før ho blei forfattar på heiltid. Debutboka var romanen Det indre tempel (1987). Den første essayboka heitte Kyss meg i diskursen og kom i 1996. Siste utgjeving er Lesebok for jenter (2014).