Trelimet tørkar raskt. Ei tynn hinne av lim ytst på fingertuppane. Som flass. Eg skundar meg å presse treflisene mot sponplata. Dei skal vere veggane mellom romma i hotellet. Dører er overflødig. Korridorar også. Studiane mine av insektshotell viser at dei fleste ser ut som dokkehus i fugleperspektiv når ein kikkar inn. Men ein må henge hotellet på veggen slik at gjestane kan fly inn frå side. Då er det kanskje ikkje lenger fugleperspektiv, men det er vel ikkje så nøye. Eg har altså ein plan med dette, men som det meste eg gjer, droppa eg å teikne skisse og jobbar berre på gefühlen.
Kantane på sponplata er svært asymmetriske, ein rest etter eit byggeprosjekt som gjekk skeis. Eg kunne ha forma baksida før eg kom så langt, men eg forstår framleis ikkje korleis stikksaga fungerer, og det var slik den hakkete fasongen kom til i utgangspunktet. Å spørje om hjelp i byggevareforretningar er ikkje for kven som helst. Mange tilsette blir ukomfortable når dei skjønner at eg ikkje kan høyre. Det stressar folk og er dårleg sosialt lim. Sjølv om eg er god på å lese på lepper, faktisk svært talentfull, er det ikkje så lett å formidle det vidare. Penn og papir har eg alltid i veska, men det hender at det ikkje er godt nok i møte med dei mest nervøse individa. Som den gongen eg møtte ein tilsett eg antok at sleit med dysleksi. Eg kunne sjå det på korleis han stava seg gjennom spørsmålet mitt. Om han las høgt eller berre rørte leppene, veit eg ikkje. Det som kom ut var ikkje i nærleiken av det eg spurde om. Til slutt henta ungguten ein eldre kollega, kanskje var det faren, eller ein onkel, eg såg i alle fall sannsynet for slektskap som stort, ettersom kollegaen også såg ut til å slite med det som stod på lappen. Han fortalde meg til slutt at dei dessverre ikkje kunne hjelpe meg der, men ønskte meg lykke til. Eg var forundra over at dei ikkje hadde noko så vanleg som det eg etterspurde. Nå har eg gløymt kva det gjaldt, men det var eit verktøy ein skulle tru at alle slike forretningar, med sjølvrespekt, hadde inne og ikkje gjekk tom for. Som ein hammar. Men det var altså ikkje ein hammar, det kunne eg sikkert ha mima, så det var noko litt meir komplisert. På veg ut av butikken, kom eg til å kikke på lappen min. Det viste seg at eg hadde forveksla han med stikkorda til førre legetime, der eg skulle ta opp nokre gynekologiske utfordringar eg hadde slite med ein periode. Så det var kanskje ikkje berre dei tilsette si skuld at det blei eit problem, men eg såg på det som altfor omstendeleg å få hjelp til å forstå stikksaga.
Lukta av grill snik seg inn i hagen. Eg treng ikkje sjå opp for å vite at det er naboen. Han har investert i ein ny grill, ein slik som bruker gass i staden for kol. Den er for stor for ein som bur åleine, men han liker å vise seg fram. Større er betre. Likevel, den dagen han vekte meg med tredrapet, hadde han kulegrill og verka fornøgd med det. Men den mannen har konstant behov for endring og fornying. I tillegg vaskar han glasrutene kvar veke, og klipper plenen før han har fått tid til å vekse. Slikt kan då ikkje vere nødvendig? Tvangsliding, tenker heller eg. Og då er det jo synd på han. Til trass for det, kjem eg ikkje over det med treet.
Eg nøstar saman nokre garnrestar. Dei klamme hendene skapar ein tova effekt når eg rullar klumpen hardare saman. Han passar i eit av dei mindre hotellromma. Eg sprutar ein klatt trelim inn i rommet før eg legg garndotten på plass. Nå luktar det steikt aure, minner meg om at det nærmar seg middagstid.
Hagane våre er like store, husa også. Rekkehus er vel oftast like. Både hus, parkeringsplassar og hagar vart teikna av ein byarkitekt for mange år sidan, kanskje førti. Eg arva huset etter besteforeldra mine. Dei kjøpte seg inn i strøket då det var nybygd og toppmoderne. Her kunne dei ha hage sjølv om dei budde i byen. Rekkehusa var sett opp to og to i same farge, hagane stod ferdig utforma og planta før eigarane tok over. Ingenting skulle vere tilfeldig, området var ryddig. Reindyrka. Eit epletre midt i hagen, eit lite, ovalt steinbed med staudar på den eine kanten, ei rad med buskar på den andre. Nå veks det friare enn før. Buskane er uflidde og store, pressar seg mot gjerdet. I steinbedet rømmer staudane ut av dei sette grensene, klatrar mot plenen, og fleire stadar har plantene flytta sin veg og etterlate mørke jordflekkar. Dersom eg ikkje lukar, kjem det gras der. Epletreet har fått ein klumpete utsjånad etter åra med klipping av nyskot om våren. Men eg kjenner framleis igjen hagen der eg besøkte besteforeldra mine som barn, kjenner framleis smaken av hushaldningssaft, havrekjeks og rørte jordbær på kneippbrød. Alt var fint heilt til naboen flytta inn og gjennomførte tredrapet.
I neste hotellrom limer eg inn ein tust med tørka gras frå i fjor. Eg røska det opp bak huset, der eg ikkje er så nøye med klippinga fordi ingen kan sjå kva som skjer. Nokre furukonglar fyller opp eit større rom, dei kjem frå den amerikanskinspirerte parken der alle trea og dammane er så store. Der kan insekta gnage etter frø, det må vere restauranten.
Naboen starta med å klippe ned seljekrattet som hadde kjempa seg opp mellom tomtene våre. Rett etter å ha slengt handa over det låge gjerdet som skil tomtene våre for å introdusere seg, hasta det visst å få vekk seljene. Eg gløymde namnet hans med det same, visste at eg kunne lese på postkassa seinare om det blei nødvendig. Det var først då han spurde om namnet mitt at det blei interessant, for som dei fleste, blei han perpleks nokre augneblink då han skjønte at eg var døv. Det er noko tilfredsstillande over å kunne målbinde folk på det viset. Dessverre henta han seg raskt inn då han forstod at vi kunne kommunisere på eit vis uansett.
Eg liker at eg kan late som at eg ikkje har forstått at naboen prøver å få kontakt. Sidesynet mitt er usedvanleg godt, men om det berre ser ut som at eg ikkje ser i hans retning, kan eg jo umogleg sjå dei veivande armane. Dessverre gjer dette at han ofte kjem trakkande over gjerdet for å tafse meg på skuldra. Nokre menneske opplever kanskje til dømes skuldrene sine som ei privat sone, kanskje er det til og med noko sensuelt i det å bli stroken på den berre huda, slik at håra reiser seg i nakken og ilande kjensler skyt mot underlivet. For meg er ikkje skuldrene det minste private, kven som helst tar meg der i tide og utide.
Då han klipte ned krattet i gjerdet, trudde nok naboen at han gjorde oss begge en teneste. Skal eg vere heilt ærleg, kan det faktisk hende at han spurde meg på førehand, og at eg berre nikka og fortsette med mitt. Det har hendt før at eg berre har nikke-jatta med, og det er ikkje alltid det er så smart. Det er berre ikkje alltid eg synest det skal vere nødvendig å følge ordentleg med. Kor ofte spør folk eigentleg om noko viktig? Oftast er det berre flosklar og anna tomsnakk. Problemet med at han fjerna dette seljekrattet, er at humla treng blomane. Tidleg om våren er det eit lite utval av nektar. Selja er blant dei første som blømer. Ja, det er ikkje berre humla som treng dei, sjølvsagt, dei andre insekta også. Biene. Sommarfuglane. Men kva skulle eg seie? Det var allereie gjort. Hagesaksa under gjerdet, klipping heilt ned mot røtene, så hardført kutta av at det ikkje er håp om liv, berre daude småstubbar. Seljene kjem aldri til å skyte nyskot igjen. For meg hadde seljekrattet ein verdi, men naboen ser det ikkje slik. Pengeverdi er den einaste verdien for han. Kva er vel då insekta verdt? Ikkje kan han eige dei, ikkje kan han selje dei, ikkje kan han auke verdien på eigedommen med dei. Og det er det som er viktig for den mannen, å auke verdien på alt han eig. Takstverdien skulle opp, han ville ikkje tape pengar om han ein gong skulle flytte, fortalde han meg. Men eg trur slett ikkje han kjem til å flytte, han trivst litt for godt her.
På smerteskalaen kjem tredrapet høgare enn fjerning av krattet. Motorsagolje og bensin har så skarp lukt at det vekte meg den morgonen ei tid tilbake, eimen seiv inn gjennom gløtten på vindauget. Fekk meg til å kikke ut mellom gardinene då epletreet velta mot bakken og vart liggande. Eg stod hjelpelaus og såg på at han saga det i mindre bitar. Så stod mitt epletre igjen åleine. Dei som hadde vore saman om dette i alle år. Raude eple frå mitt tre, og gule frå nabotreet. Eg veit ikkje kva eplesort eg har, eg veit berre at mitt epletre var avhengig av treet i nabohagen for å bere frukt. Nå sit eg under eit infertilt tre.
Hadde eg berre tenkt raskt den gongen, ikkje gøymt meg sjokkert bak gardina, kunne eg ha sprunge ut av huset og stole ei grein frå treet. Det kan då ikkje vere så innvikla å pode, eg har lese om mindre evnerike menneske enn eg som har klart det. I staden sit eg her og prøver å redde insekta. Eg stappar nokre lodne frø mot ein limklatt i eit nytt rom, gåsungar i eit anna. Gåsungane måtte eg finne utanfor tomta. Naboens destruktive handlingar ergrar meg. Han gjer livet mitt unødvendig krevjande. Eg klipper opp ein lang hundekjeksstilk i kortare røyr, limer dei inn. Der kan humlene krype inn og kikke ut på regnvêret ein sommardag. Eg fyller på med treflis, tørre kvistar, lauv, meir garn, til alle romma har innhald, så skuler eg bort på den firkanta buksbommen naboen planta der epletreet stod før. Byte ut eit heilt fungerande tre med ein kjedeleg busk. Han er ikkje matberande for småkryp, ei fontene eller ein stor stein ville gjort om lag same nytta. Eg vurderte å legge eit anonymt klagebrev i postkassa, men det var i seinaste laget. Treet var felt, og busken var planta.
For å ikkje motarbeide limet, har hotellet ligge vassrett medan eg har jobba. Nå trekker eg over eit passe stort flak med hønsenetting for å halde alt på plass, stiftar det fast i sponplata, held insektshotellet litt frå meg for inspeksjon. Til og med eg kan sjå at det ikkje ser bra ut. Det blei ikkje plutseleg fint når det var ferdig. Ytterveggar har eg visst gløymt, og nå er det for seint. Ein arkitekt ville visst at det måtte vere ei ramme. Hotellet liknar eit mislykka sløydprosjekt. Eg tippar det forsiktig opp ned, ristar varsamt. Nokre småbitar drys ut, men det meste blir igjen i romma. Kan ein kalle det funksjonelt? Epletreet mitt er truleg eit betre hotell enn dette. Om eg henger hotellet på husveggen, vil eg openbert provosere naboen.
Matlukta kjem nærmare og nærmare, spyttsekresjonen min aukar. Eg veit at naboen står like bak meg, så eg skvett ikkje då han legg handa på skuldra mi. Varm mot mi avkjølte hud. Sola varmar ikkje i skuggen av epletreet. Eg ser mot han, han smiler og byr fram ein tallerken med aure, bakt potet og salat. Dressingen ser heimelaga ut. Han inviterer meg over på si side. Insektshotellet blir liggande igjen under treet, og eg trakkar motvillig over gjerdet til hans side. Kjenner den kortklipte, ugrasfrie plenen under føtene.
Naboens behov for å ha det ryddig i hagen vekker ein motstand i meg. Når han har brukt hagereiskapane sine, ryddar han dei pent inn i hageboden igjen med det same, ingen vasslange lagar mønster på plenen hans. Då får eg lyst til å rote. Eg kan sjølvsagt ikkje rote til hans hage, og dermed må eg gjere det i min eigen. Det er ikkje tvil om at eg skal henge opp det insektshotellet. Det må henge på veggen i retning naboen. Og eg bør legge fleire ting rundt om i hagen min. Insekta treng fleire gøymestadar hos meg når naboen ikkje bidrar.
Medan vi et, er eg nøydt til å vere høfleg og halde nok augekontakt til at vi kan kommunisere. Elles har eg ikkje samvit til å ete maten. Det går mest ut på å smile og gestikulere at maten smaker. Det treng eg ikkje å ljuge om, naboen kan trass alt lage mat.
− Noko som plagar deg? spør han.
Eg som trudde eg var vanskeleg å lese. Skal eg seie noko? Vere ærleg?
− Epletreet, seier eg etter ei stund. Det er best å ikkje vere for detaljert, det kan lett føre til misforståingar.
− Ja, seier han og nikkar. − Eg tenkte meg kanskje det.
Så han forstår kva han har gjort. Vi veit begge at det ikkje kan reverserast. Eg set opp ei trist mine.
− Ja, seier han og et det siste salatbladet frå tallerkenen sin.
Sponplata bak insektshotellet har tatt til seg fukt frå graset i skuggen. Ho kjem til å gå i oppløysing. Eg knekker hotellet mot kneet, stappar det ned i søppeldunken. Det er ikkje så farleg lenger nå som eg kan snakke ope med naboen. Nå trur eg han kan forstå dette med insekta.
Då eg kjem heim frå butikken neste dag, ser eg raskt at noko er gale.
− Eg tok meg av det, seier naboen. Han smiler og tørkar motorsagolje på buksa si. − Nå slepper du å tenke meir på det.
//
Helga Songøygard Battin (f. 1989) bur i Tokke kommune i Vest-Telemark. (Eller heiter det kanskje Vest-Vestfold og Telemark etter fylkessamanslåinga? Ingen veit sikkert.) Tidlegare student ved Forfatterstudiet i Bø. Utgjevingar: Rosehagtornen (roman, Samlaget 2020). / FKA takker forlaget for honorarstøtten!
Foto: Lars Morgan Battin
KLIMAAKSJON / NORWEGIAN WRITERS´ CLIMATE CAMPAIGN // NWCC 